قبل از هر چیز بگذارید ابتدا تعریفی روشن از مفهوم مثبت‌اندیشی به دست دهیم تا ذهنمان همسو شود.
مثبت‌اندیشی به زبان ساده یعنی دیدن جنبه‌های خوب و امیدوارکننده‌ی زندگی و تمرکز بر نکات مثبت در هر موقعیت، حتی اگر شرایط سخت باشد. انسان مثبت‌اندیش و خوش‌بین به جای غرق شدن در مشکلات و تمرکز بر تهدیدها، به راه‌حل‌ها، فرصت‌ها، و چیزهایی که می‌توانند خوب پیش بروند فکر می‌کند. او هیچگاه مسایل منفی را به رسمیت نمی‌شناسد بلکه برحسب عادت در پی به دست آوردن بهترین نتیجه از بدترین شرایط است.
می‌توان گفت مثبت‌نگری، فرایندی تعمدی و انتخابی است و زمانی که به دنبال خوب می‌گردید، احتمال یافتن آن بسیار زیاد است.
مثبت‌اندیشی در آیات قرآن
با تعریفی که از مثبت‌اندیشی بیان کردیم معلوم می‌شود مثبت‌اندیشی به معنای انکار واقعیت یا ندیدن مشکلات نیست. بلکه به معنای این است که با نگرش امیدوارانه و منطقی، به دنبال پیدا کردن راه‌حل و ساختن آینده‌ای بهتر باشیم. قرآن کریم همواره انسان را به امیدواری و دوری از یأس دعوت می‌کند، حتی اگر اشتباهاتی داشته باشند. از جمله می‌فرماید:
«قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا» (سوره زمر، آیه 53)
«[از قول من به بندگانم] بگو: ای بندگان من که بر خویشتن زیاده روی (ستم) کرده‌اید، از رحمت خداوند نومید مباشید، که خداوند همۀ گناهان را [با توبه و بازگشت واقعی به او] می‌آمرزد، که اوست که آمرزگار و مهربان است»
قرآن در آیه‌ای دیگر یادآوری می‌کند که همیشه آسانی از دل سختی زاده می‌شود ولی با هر راحتی، سختی نیست و این لطف خداست که باعث تقویت روحیه مثبت‌اندیشی در شرایط دشوار می‌شود:
«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا، إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا» (سوره شرح، آیات 6-5)
« پس، از پی دشواری آسانی است، آری با هر دشواری گشایشی است»
احادیث درباره مثبت‌اندیشی چه می‌گویند؟
در حدیث قدسی آمده: «أَنَا عِنْدَ حُسْنِ ظَنِّ عَبْدِی بِی» (من نزد گمان نیک بنده‌ام به خودم هستم.)
داشتن گمان خوب به خداوند باعث می‌شود انسان به آینده امیدوار باشد و با نگرش مثبت زندگی کند. شاید به همین دلیل است که اسلام فیل نیکو را امضاء و مهر بطلان بر پای فال بد می‌زند.
بنا بر گزارش تاریخ، پیامبر صلیاللهعلیهوآله نه تنها خود فال خوب می‌زد بلکه به خوش‌بینی و تفأل نیز سفارش می‌کرد و می‌فرمود:
«فال نیک بزنید تا آن را بیابید» (بحارالانوار، ج20، ص333)
در ماجرای صلح حُدَیبیّه وقتی حضرت دیدند سهیل بن عمرو از طرف سران مکه برای مذاکره آمده است، فرمودند: «حالا دیگر امر بر شما آسان شد» (بحارالانوار، ج20، ص381)
همینطور وقتی که به ایشان خبر دادند خسروپرویز نامۀ پذیرش اسلام را پاره کرده و در پاسخ آن مشتی خاک فرستاده است، آن را به فال نیک گرفتند و فرمودند: «به‌زودی مسلمانان خاک کشورش را مالک میشوند» (بحارالانوار، ج20، ص381)
شواهدی از مثبت‌اندیشی در زندگی پیشوایان دین (علیهم‌السلام)
یک. مثبت‌اندیشی پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم
پیامبر صلیاللهعلیهوآله در اوج گرفتاری‌ها و مشکلاتی مثل محاصرۀ شعب ابی‌طالب یا هجرت به مدینه هیچگاه ناامید نشدند. ایشان در غار ثور وقتی همراهش، ابوبکر ابی قحافه، نگران بود که مبادا قریش، محل اختفای آنها را پیدا کند، مدام به او دلداری می‌داد و می‌فرمود: «نترس! خدا با ماست» (سوره توبه، آیه 40)
دو. مثبت‌اندیشی حضرت یوسف علیه‌السلام
حضرت یوسف علیه‌السلام در زندگی‌اش با سختی‌های بزرگی روبه‌رو شد؛ از جمله: جفای برادران و انداختن او به چاه، دوری طولانی‌مدت از خانواده، سال‌ها زندانی شدن به‌ناحق و تحمل رنج غربت و تنهایی، اما وقتی بعد از 25 سال دوری، خانواده‌اش را ملاقات کرد، از این رنج‌ها شکایت نکرد بلکه به جای گلایه از سختی‌ها، از نعمت‌ها و لطف‌های خداوند سخن گفت:
«خداوند به من لطف کرد که مرا از زندان رهایی بخشید و ما را دوباره کنار هم قرار داد. این اختلاف‌ها به دلیل وسوسه‌های شیطان بود، و خداوند دانا و حکیم است». (یوسف:100)
او نه تنها سختی‌ها را به زبان نیاورد، بلکه با نگاه مثبت، حتی عامل مشکلات را به شیطان نسبت داد، نه به برادرانش. این رفتار نشان‌دهنده اوج مثبت‌اندیشی و ایمان عمیق به حکمت خداوند است.
سه. مثبت‌اندیشی حضرت زینب سلاماللهعلیها
حضرت زینب سلاماللهعلیها نیز پس از واقعه کربلا و شهادت برادر و عزیزانش، مصیبت‌های بسیاری را تحمل کرد. با این حال، وقتی از او درباره وقایع پرسیدند، پاسخ داد:
«ما رأیتُ إلا جمیلاً»
(جز زیبایی چیزی ندیدم)
این جمله کوتاه ولی پرمعنا، نشان‌دهنده نگرش مثبت و عمیق حضرت زینب سلاماللهعلیها است. او تمام سختی‌ها را در مسیر انجام وظیفه الهی و تحقق وعده‌های خداوند دید. این نگاه زیبا به ما می‌آموزد که حتی در سخت‌ترین لحظات، می‌توان جنبه‌های الهی و ارزشمند وقایع را دید.
درسی برای زندگی ما
مجموع این آموزه‌های دینی به ما می‌آموزد که ما انسان‌ها به‌شدت تحت تأثیر نگرش‌هایمان هستیم. اگر نگرش مثبتی داشته باشیم، حتی در شرایط دشوار نیز می‌توانیم خوبی‌ها و فرصت‌ها را ببینیم و چون مثبت‌اندیشی ریشه در ایمان به حکمت و عدالت خداوند دارد، اگر باور داشته باشیم که خداوند مهربان و حکیم است، آسان‌تر می‌توانیم سختی‌ها را تحمل کنیم. کافی است به جای شکایت از مشکلات، بر نعمت‌ها و لطف‌های الهی تمرکز کنیم.
پیام شما به ما