اول ببینیم «تَبَرُّج» اصلا یعنی چه؟

واژۀ «تَبَرُّج» برگرفته از کلمۀ «بُرْج» است. برج به نمای زیبایی که در میان تمام نماها به چشم می‌آید، گفته می‌شود. به عمارت‌ها و منازلی که بیشتر، خودنمایی می‌کند و به چشم می‌آید نیز بروج گفته می‌شود.

«أَیْنَمَا تَکُونُوا یُدْرِکْکُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ کُنْتُمْ فِی بُرُوجٍ مُشَیَّدَۀ» .

هرجا باشید، مرگ شما را درمی‌یابد؛ هرچند در برج‌های محکم باشید.

واژۀ «تَبَرُّج» به‌معنای رفتار و حرکاتی است که همۀ نگاه‌ها به سمت آن خیره شود.

نهی قرآن از تبرج جاهلی

خداوند در سوره احزاب، آیه 33، می‌فرماید:

وَلا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولیٰ
«مانند دوران جاهلیتِ گذشته، در کوچه و خیابان خودنمایی نکنید» (ترجمۀ علی ملکی)

تعبیر «جاهلیتِ گذشته» در این ایه نشان می‌دهد که جاهلیتِ دیگری هم در آینده در پیش است! در عصر کنونی، تحقق این پیشگویی را در دنیای به‌اصطلاح متمدن می‌بینیم: فرهنگ برهنگی و بی‌بندوباری در جهان رواج دارد و ذهن بسیاری زنان و دختران غیرمسلمان و حتی مسلمان را دغدغۀ خودنمایی و نگاه‌ربایی و آرایش و تسخیر کرده و خلاصه اینکه تبرّج محصول تمدن نیست؛ بلکه نشئت‌گرفته از جاهلیت است.

در سوره نور، آیه 31 نیز آمده است:

«وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَیٰ جُیُوبِهِنَّ وَلا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا»

این آیه بر ضرورت حفظ پوشش و اجتناب از آشکار ساختن زینت‌ها در جامعه تأکید دارد، که به‌طور مستقیم به آسیب‌های خودنمایی اشاره دارد.

تبرج از منظر احادیث اسلامی

پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند:

«کسی که لباس خود را برای شهرت بپوشد، خداوند در روز قیامت لباس خوارکننده‌ای بر او می‌پوشاند.»

حضرت همچنین در روایتی دیگر می‌فرمایند: «ما ترکْتُ بَعدی فتنةً أضرَّ علی الرجالِ من النساءِ.»

«بعد از من هیچ فتنه‌ای زیان‌بارتر از زنان (تبرج و خودنمایی آن‌ها) برای مردان نگذاشته‌ام.»

هزینه‌های سنگین جلب توجه و خودنمایی

خودنمایی و جلب توجه، که اغلب برای تأیید اجتماعی یا احساس ارزشمندی انجام می‌شود، می‌تواند پیامدهای منفی عمیقی بر زندگی فردی و اجتماعی داشته باشد. جلب توجه و خودنمایی، اگرچه ممکن است به‌طور موقت احساس رضایت ایجاد کند، اما هزینه‌های سنگین روانی، اجتماعی، مالی و معنوی به همراه دارد. بازگشت به ارزش‌های درونی و توجه به معیارهای واقعی موفقیت می‌تواند فرد را از این آسیب‌ها نجات دهد و به زندگی متعادل و معنادار هدایت کند.

در ادامه به برخی از این هزینه‌ها اشاره می‌کنیم:

1. فرسایش ارزش‌های درونی

افرادی که بیش از حد به ظاهر و نمایش اهمیت می‌دهند، اغلب از پرورش ارزش‌های درونی مانند دانش، اخلاق و مهارت‌های فردی غافل می‌شوند.این رویکرد، باعث سطحی‌نگری و کاهش اعتماد به نفس واقعی می‌شود.

2. آسیب به روابط اجتماعی و خانوادگی

جلب توجه در فضای عمومی یا مجازی به بی‌اعتمادی میان همسران و روی آوردن آنها به مقایسه‌های ناسالم دامن بزند.

3. گسترش رقابت ناسالم و فشار روانی

فشار روانی برای به‌روز نگه داشتن ظاهر و سبک زندگی و ایجاد حس ناکافی بودن در افرادی که توانایی رقابت ندارند، دو آسیب جدی خودنمایی در بستر شبکه‌های اجتماعی برخط است.

4. ایجاد بی‌ثباتی اجتماعی

خودنمایی با تأکید بر ظواهر و جلب تأیید دیگران، ارزش‌های جمع‌گرایانه همچون همدلی و مسئولیت اجتماعی را کمرنگ می‌کند. این رفتار فردگرایی افراطی را تقویت کرده و افراد را به رقابت سطحی برای برتری ظاهری سوق می‌دهد. در نتیجه، پیوندهای اجتماعی سست شده و اخلاق جمعی جای خود را به خودمحوری می‌دهد.

5. مصرف‌گرایی و هزینه‌های مالی سنگین

نمایش ظاهر و سبک زندگی لوکس، فرد را به مصرف‌گرایی افراطی و هزینه‌های مالی برای خرید لباس، جواهرات و موارد غیرضروری سوق می‌دهد.

6. پیامدهای روانی و هویتی

کسی که برای جلب توجه دیگران خودنمایی می‌کند، به تدریج به تأیید دیگران وابستگی پیدا می‌کند، این وابستگی باعث کاهش عزت‌نفس و اضطراب در او می‌شود. در مواردی حتی ممکن است فرد در ازای جلب توجه، از هویت واقعی خود فاصله بگیرد و دچار بحران هویتی شود.

7. تضعیف معنویت و ارزش‌های دینی

در آموزه‌های اسلامی، خودنمایی با حیا و عفاف در تضاد است و پیامدهایی چون احساس گناه و فاصله از ارزش‌های دینی به همراه دارد.پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند: «حیا، جزئی از ایمان است.» (صحیح بخاری) و تبرج می‌تواند این حیا را تضعیف کند.